Duufaano fara badan oo ku qulqulaya guud ahaan Itoobiya, Kenya iyo Soomaaliya ayaa kor u kici kara 500 jeer ka dib marka la gaaro bisha Juun oo ay ku duulaan Yugaandha iyo Koonfurta Suudaan haddii aan si dhaqso ah gacanta loogu dhigin, ayay tiri Oxfam.
Daacuunku waxay ku dhufteen gobolka wakhti ay mar horeba soo food saartay heerar aad u sarreeya oo haqab-beelka cuntada ka dib markii waddammada halkaas ay ka dhacday abaaro waaweyn iyo meelaha qaarkood daadad daadadku ka da’een.
“Xilligan, 25.5 milyan oo qof oo ku nool Burundi, Itoobiya, Kenya, Soomaaliya, Koonfurta Suudaan, Suudaan iyo Ugaandha ayaa durba la silcaya gaajo iyo nafaqo-xumo aad u daran. Ku dhawaad boqollaal milyan oo ah ayaxa ayaa loo baahan yahay in si dhakhso leh loo hayo kahor xilli-weyneedka soo socda ee March illaa July, ”ayay tiri Lydia Zigomo, Madaxa Gobolka ee Oxfam ee Geeska, Bariga iyo Bartamaha Afrika (HECA).
Ayax baaxad weyn oo lamadegaanka ah waxaa ku jiri kara ilaa 150 milyan oo qof oo kiiloo mitir laba jibaaran, iyadoo nus malyuun ayaxu miisaankiisu yahay hal tan. Hal tan oo ayax ah ayaa cunada cunno badan maalin gudaheed qiyaastii 10 maroodi, 25 geel ah ama 2,500 oo qof. Cayayaanka waxay baabi’in karaan ugu yaraan 200 tan oo dhir maalin kasta.
“Ethiopia waxay ku jirtay abaar joogta ah tan iyo sanadkii 2015 ka dibna waxaa dhowaan ku dhuftay daadad kuwaas oo aan dhammaan laakiin baabi’iyay goosashada. Beer-goosadani waxay hadda baabi’isay boqolaal kiloomitir oo laba jibaaran oo daaq ah oo kuyaala gobollada Amxaarada iyo Tigree tan iyo bishii Nofembar 2019. Duufaanta horraantii Disembar 2019 waxay ka dhigtay jiritaanka ayax xoog. Maamulka maxalliga ah ayaa wax ka qabanaya xaaladda, laakiin waxay u baahan yihiin caawimaad dheeri ah, ”ayuu yidhi Zigomo.
ayaxu si aad ah kor ugu kacay bilihii lasoo dhaafay guud ahaan 13-ka Degmo oo ay ka mid yihiin Isiolo, Samburu, Wajir, Gaarisa, Tana River, Marsabit, Laikipia, Mandera, Kitui, Baringo, Meru, Embu iyo Turkana. Gobolladaas la mid ah waxay soo mareen abaaro ba’an iyo daadad sanadihii la soo dhaafay waxaana in ka badan 3 milyan oo qof oo halkaas ku sugnaa ay soo food saartay heerar aad u daran oo cunno yari. Roobabku waxay baabi’inayaan daaqa xoolaha waxaana suuragal ah inay waxyeeleeyaan xilliga abuurka.
Soomaaliya gudaheeda, tobanaan kun oo hektar oo dhul ah ayaa saameyn ku yeeshay Soomaaliland, Puntland iyo Galmudug (Mudug), maadaama duufaano waaweyn ay ku dhufteen aagga Garbahaarey ee u dhow soohdinta Kenya. Fasaxyo ayaa sidoo kale lagu soo waramayaa inay u safrayaan koonfurta gobolka Gedo ee Soomaaliya iyagoo ka tegaya raadadkii beeruhu burbureen. Howlgallo ayaa ka socda waqooyi-bari (Puntland) si loo xakameeyo qulqulatooyinka sii soconaya ee u sii jiidaya gobollada dhexe iyo koonfurta. Amni-darrada qaybo ka mid ah qaybahaas ayaa carqalad gelineysa dadaallada sahaminta iyo xakameynta cayayaanka.
Oxfam waa qayb ka mid ah shabakadaha ururada iskaashatada maxalliga ah ee kormeeraya inta ay le’eg tahay waxyeelada kale ee ayaxu u geysan doono dalagyada cuntada maxalliga ah. “Waxaan samaynay qorshayaal ay ka mid yihiin bixinta gargaarka lacageed dadka aadka ugu baahan, gaar ahaan kuwa xoola-dhaqatada yar yar iyo xoola-dhaqatada, sidaa darteed waxay awoodaan inay iibsadaan cunno iyo daaq xoolahooda,” ayuu yidhi Zigomo.
Hay’adda Cuntada iyo Beeraha ee Qaramada Midoobay (FAO) ayaa ku qiyaastay in Itoobiya, Kenya iyo Soomaaliya ay u baahan yihiin $ 70m oo u dhaxeysa iyaga si wax looga qabto cudurka daacuunka. Oxfam waxay ugu yeeraysaa deeq bixiyeyaasha inay dhaqaalahan wax ka qabtaan si deg deg ah, si looga fogaado in dad badani gaajo u dhintaan oo ay u adeegsadaan wixii hanti ah ee ay haystaan inay ku iibsadaan cunno
