Wareysi Gaar ah: Jeneral Maxamed Cali Sharmaan – “Abril 12 – Lidan Sanadood Kaddib, Aasaaskii Ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed”
Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed (XDS), oo mar ka mid ahaa ciidamada ugu xoogga badan Afrika, looguna yeeri jiray “libaaxyada Afrika,” ayaan la aasaasay Abril 12, 1960.
Wargeyska Jamhuriyadda, wuxuu fursad u helay inuu toddobaankaan wareysi gaar ah la yeesho Jeneral Maxamed Cali Sharmaan oo ka mid ahaa dhallinyaradii loo diray dugsiga tababarka saraakiisha ciidanka cagta ee dalka Talyaniga, nasiibna u yeesheey inuu ka mid noqdo saraakiishii udub dhexaadka u ahayd dhismaha ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed ee magaca ku yeeshay karti iyo hufnaan.
Wareysiga waxuu qaatay muddo dheer, taas oo keentay in la tifaftiro si loo caddeyo micnaha loona yareeyo dhirirka, waxuuna ku bilawday sida tan:
Jamhuriyadda: Taliye, bal wax nooga sheeg taariikhda ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed?
Jeneral Sharmaan: Talyaaaniga markii uu dalka ku soo laabtay wuxuu la yimid ciidan gaarayay ilaa 20 kun. Maamulkii Wasaayada Talyaniga ee Soomaaliya (Amministrazione fiduciaria italiana della Somalia- AFIS), looma oggoleyn inuu sameysto ciidan lixaadaas leh, maadaama Itoobbiya ay ku doodeysay in Talyaniga uu mar kale ku soo duuli doono, sidii 1935kii dhacday.
Sidaas darteed, AFIS waxay askartii Talyaaaniga ku bedeshay askar Soomaaliyeed oo loogu magac daray “Corpo di Sicurezza,” kana koobnaa afar urur (battaglione) oo dhan 4,665 askar. Walow askartii Talyaaniga la celiyey, haddana hoggaanka ciidanka cusub waxaa hayay saraakiishii Talyaaniga oo uu hoggaaminayay Generale Arturo Ferrari, kana mid ahayeen Tenente Colonnello Giuseppe Migliorini, Tenente Colonello Umberto Ripa Demena iyo Tenente Colonnello Antoni Antonucci.
Afarta urur waxaa saldhig u ahaa Baydhabo, Beledweyne, Dhanane iyo Galkacyo. Tenente Colonello Umberto Ripa Demena wuxuu markii dambe bedelay taliyaha ciidanka Generale Arturo Ferrari oo dib loogu celiyay dalka Talyaaniga.
Jamhuriyadda: Haddaba, taliye sidee ciidanka “Corpo di Sicurezza” loogu helay hoggaan Soomaaliyeed?
Jeneral Sharmaan: Ururadaas waxaa laga soo xulay raggii hoggamin lahaa, kuwaas oo lagu tababarayay in muddo ah saldhiga Dhannaane. Sanadku markuu ahaa 1952dii ayaa leylis sarkaal na loogu diray kulliyadda ciidanka cagta ee “Scuola di Fanteria di Cesano” ee dalka Talyaaniga, oo aynu ku maqneeyn muddo dhan 2 sanadood (1954). Raggaas oo aan u kala hormarinayo sida ay imtaxaanka uga soo baxeen waxaa ka mid ahaa:
- Layli Sarkaal Maxamed Cali Maxamed Samatar (Samatar)
- Layli Sarkaal Maxamed Cali Maxamed Sharmani (Sharmaan)
- Layli Sarkaal Cabdullahi Yuusuf Axmed Xassan
- Layli Sarkaal Salad Gabeyre Kediye Dhiblaawe (Gabeyre)
- Layli Sarkaal Maxamed Jaamac Xarbi Maxamuud
- Layli Sarkaal Xassan Maxamuud Sabriye Faarax (Xasan Gaamuur)
- Layli Sarkaal Nuur Caddow Cali Guuleed
- Layli Sarkaal Cilmi Nuur Xirsi Terey
- Layli Sarkaal Maxamed Farax Xassan Cilmi (Ceydiid)
- Layli Sarkaal Cabdalla Maxamed Fadil Maxamed (Fadil)
- Layli Sarkaal Abuukar Gacal Mudde Maxamed
- Layli Sarkaal Abuukar Xassan Wehliye Maxamuud (Suulaley)
- Layli Sarkaal Ibrahim Rooble Warfaa Abtidoon (Doonyaale)
- Layli Sarkaal Maxamed Nuur Maxamed Cusmaan (Baarqab)
Jamhuriyadda: Haddaba, muddane sideebuu ku dhashay ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed?
Jeneral Sharmaan: Abuurida Xoogga Dalka Soomaaliyeed, masuulintii dalka ee xilligaas wey isku khilaafsanayeen. Koox uu hoggaminayay Ra’iisul-Wasaare Cabdullahi Ciise Maxamuud waxey doonayeen in la dhiso ciidan dalka leeyahay, balse waxaa aragtidaas diidanaa koox uu hoggaminayey Jeneral Maxamed Abshir Muuse oo markaas ahaa Taliyaha Ciidanka Booliiska.
Sidoo kale, waxaa ka soo horjeeday dhismaha ciidan Soomaaliyeed dowladaha reer galbedka ah, balse Ruuska (Midowga Sofyeeti) ayaa soo dhoweeyey.
Jamhuriyadda: Goormaa haddaba taliye, si rasmi ah loo dhisay ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, yaase u noqoday hoggaan ciidanka cusub?
Jeneral Sharmaan: Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed [wuxuu ka koobnaa cutubyada lugta, cirka iyo badda] waxaa si rasmi ah lagu abuuray faafinta (decreto) lambarkeedu yahay 20, taariikhdedeeduna tahay 12 Abriil 1960. Saraakiil gaareysay ilaa iyo 27 ayaa aasaaska Xoogga Dalka Soomaaliyeed ka qeybgalay, iyadoo Jeneraal Daud Cabdulle Xersi – Taliye u ahaa, Jeneraal Maxamed Siyaad Barre – Ku-xigeen, iyo Jeneraal Maxamed Ceenaanshe.
Jamhuriyadda: Mudane xagee laga helay askartii lagu aasaasay ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, meeqeyse dhammaayeen?
Jeneral Sharmaan: Waxaa guud ahaan lagu bilaabay 5668 askari, oo 4665 horey uga tirsanan jiray “Corpo di Sicurezza,” loona wareejiyay boliiska intii aan tababarka ku maqneen, balse aan marnaba noqon boliis. Ciidanka boliisku wuxuu lahaa “Daraawiishta” oo u gaar ah.
Waxaa tirada guud ka mid ahaa 321 askari oo ahaa kuwa cirka iyo 682 askari oo ahaa kuwa badda. Xoogga Dalka Soomaaliyeed waxaa loo oggolaaday inay qortaan ciidan dhan 2000 askari oo hor leh, kuwaas oo ku caan baxay “Cali Boobaye.”
Dhammaan saraakiishii tababarka kulliyadda cagta u tagtay dalka Talyaaniga, oo aan aniga ka midka ahaa, waxaanu ku soo wareegnay ciidanka Xoogga Dalka, iyadoo ay darajadeenu tahay dhamme. Waxaa ciidanka boliiska nooga harey Maxamed Jaamac Xarbi. Gaadiid dhan 700 oo ay ahayd in lagu soo wareejiyo Xoogga Dalka Soomaaliyeed, ayaa Mareykanka iyo Jarmalkuba diideen qaybtoodii in loo soo wareejiyo XDS maadaama ay ugu talagaleen boliiska.
Waxaa kaloo jiray [9] saraakiil oo ay ka mid ahaayeen, Cabdulle Barre, Cali Xaashi Cilmi, Cusman Sabriye (Sokor), Goodax Barre, Jaamac Aw Muuse, Maxamed Cali Mire, Maxamed Qamiis, Tawaad Dhalin Xuurshe iyo Ismaaciil oo macallin noogu ahaa Dhanaane. Mar dambe, ciidanka waxaa ka tegay Goodax Barre. Waxaa iyagana ka mid ahaa saraakiisha lagu aasaasay ciidanka, Pilota Cali Mataan Xaashi [ciidanka cirka] iyo Capitano Khaliif Macow [ciidanka badda].
Jamhuriyadda: Sidee loo hubeyay Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, ileen dalka weli xur ma noqone?
Jeneral Sharmaan – Dowladaha reer galbeedka iyo dowladda Ruushka (Midowga Sofyeeti) ayaa noo soo diray khubaraa nagala talisa qorsheenta hubka ciidanka cusub ee dowladda dhalan doonta. Reer galbeedka waxaa ka socday saddex Jeneraal, oo ay labo yihiin Talyaani midna uu ahaa Ingiriis (Great Britain).
Wafdigaas, waxaa hoggaaminayay mid ka mid ah Jenenada Talyaaniga, waxayna matalayeen dowladaha Mareykanka, Ingiriiska, Jarmalka iyo Talyaaniga. Wafdiga waxuu noo soo bandhigay mashruuc ah, inay noo hubeynayaan ilaa lix kun oo askari. Hubka ay noo oggolaayeen wuxuu ahaa keliya mid fudud, oo qoryo u badan, looguna talagaly difaac keliya. Marnaba ma dooneyn in Soomaaliya yeelato ciidan cudud leh.
Dhinaca dowladda Ruushka (Midowga Sofyeeti), waxaa naloo soo bandhigay qorshe taakuleyn ciidan oo dhan 100 tang, 20 miig, madaafic, dooman lagu ilaaliyo badda iwm. Anagu waxaanu rabnay in naloo hubeeyo ilaa 20 kun askari.
Dowladda Jarmarlka oo xilligaas aan loo oggoleen inay yeelato ciidan, balse ka mid ahayd wafdigii reer galbeedka, ayaa soo jeedisay inay taakuleyneyso ciidanka boliiska. Si aad u fiican ayayna u gacan qabatay boliiska Soomaaliyeed, oo mudan in looga mahadceliyo.
Jamhuriyadda: Mudane maxaad kula dardaameysaa madaxda ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed ee maanta joogga?
Jeneral Sharmaan: Dallanyarada iminka hoggaminaya Xoogga Dalka Soomaaliyeed waa Saraakiil wanagsan, oo hanbalyo iyo boggaadin mudan, waxaase leeyahay tababar nasasho laheyn ayaad qaadateen, aqoonyahan waa tihin, laankin khabiir noqday. Nabad iyo war san.
Cabdulqaadir Cariif Qaasim waxuu raadiyaa taariikhyahanada, siyaasiyiinta, qaanuunyaqaanada dalka oo dhan, si ay ula wadaagaan aragtiyadooda. Masawirada waxaa Wargeyska Jamhuriyadda ku xushmadeeyay Jeneral Maxamed Cali Sharmaan oo ah qofka la wareystay.
